घुलामी 2 -- फिनिक्स अरेझोना अमेरिका

इथे हर्ड मुसीयम मध्ये हे मला पाहायला मिळणार म्हणून मी आलो .... इथे दोन भाग आहे, एक म्हणजे इथला इतिहास आणि इथली (म्हणजे इंडियन्स ची)संस्कृती .. इतिहास गोऱ्या साहेबानी लिहिलाय आणि संस्कृती तोच गोरा साहेब दाखवतो आपण यातून बोध घायचा ... .. 

v

अमेरिकेत एक चांगलंय म्हणजे लोक तोंड भरून तुमचं स्वागत करतात, खर खोट  असं काही नसतंच, मी जेव्हा त्या हर्ड म्युसियम ला गेलो तेव्हा त्या तिकीट कॉउंटरच्या बाईने तोंडभरून स्वागत केलं (टिचून १२६० रुपये घेतलेत, न करायला   काय जातय?). माझ्या दोन्ही बॅग (फुकट)लॉकर मध्ये ठेऊन घेतल्या तिथे, ते बरं झाल त्या मुळे मी मोकळा झालो. 

आधी सांगितल्या प्रमाणे इथे दोन भाग आहेत, एक म्हणजे इतिहास आणि दुसरा म्हणजे कला संस्कृती. एक बरं म्हणजे इथे फुकट टूर्स होत्या , दोन. एक ह्या भागाची आणि एक त्या. मी नेहमी गाईड करतो, माझा (भारताचा ) इतिहास जरा बरा असला तरी लोकल माणसा कडून तो ऐकण्यात मजा असते म्हणून मी गाईड करतो. (जयपूर ला गेलात तर त्या जंतर मंतर ला नक्की गाईड करा एरवी ते ५ मिनटात बघून होईल पण गाईड तुमहाला तास भर फिरवेल आणि जन्म भराची माहिती सांगेल). आणि इथे मला अजिबात इतिहास आणि भूगोल माहित नाही, परत २५ डॉलर (२००० रुपये) खाली काही नाही इथे , त्या मुळे फुकट म्हणून मला फार आवडलं.  

इतिहास च्या भागात आहे तो आधी होता, सुरवातीला त्या गाईड ने आम्हाला थोडी कलाकृती दाखवली, कुणी एक जर्मन माणूस होता तो आणि त्याची बायको मेक्सिको ला जाऊन आले आणि मग त्याने प्रभावित होऊन खूप चित्र काढली वगैरे, थोडच नक्षी काम होत फार नाही. आपण भारतात फार जास्त नक्षी काम पाहतो म्हणून मला फार काय त्यात कौतुक नाही वाटलं, पण त्या माणसाने चित्र मात्र छान काढलं होत. मग तो आम्हला पहिल्या मजल्यावर घेऊन गेला आणि एकदम वेगळच चित्र डोळ्या पुढे आलं. हा गोरा साहेब किती क्रूर आणि दुष्ट होता हे त्याने स्वः सांगितलं आणि तिथे तस दाखवलं आहे. इथे आधी साहेब आला मग सगळेच आले जर्मन, फ्रेंच, डच आणि सगळेच  (स्पॅनिश मेक्सिको मध्ये गेले किव्हा दक्षिण अमेरिका आणि त्यांना वाईट ओरबाडले आणि गुलाम केले, इतके कि ते स्वतःची भाषा विसरून स्पॅनिश बोलतात आणि तीच मूळ भाषा समजतात ) . पण सगळ्यात जास्त दुष्ट पणाचा मान हा साहेबाचा, हिटलर पण भुरटा चोर वाटेल इतका अत्याचार ह्या साहेबाने केला. मी नेहमी म्हणल्या प्रमाणे हा देश इतका मोठा आहे कि भारता पेक्षा अडीच पट, म्हणजे लोक जास्त जाती जास्त गाव जास्त, म्हणून इथे ते कबिले वेगळे, भाषा वेगळ्या रीती वेगळ्या, कपडे वेगळे ... फक्त एक मेकांना शत्रू मानणे ह्या एका गुणावर ते जोडले गेले होते ... साहेबाने ह्याचा पुरेपूर फायदा घेतला आणि त्यांची कत्तल करायला सुरुवात केली. भारतात इतकी माणसं ह्यांनी मारली, हा देश तर आपल्याहून अडीच पट  मोठा, म्हणजे किती माणस मारली असतील? आपण तरी बऱ्यापैकी जोडलेले  होतो, म्हणजे काश्मीर असो वा कन्याकुमारीमहाराष्ट्र  असो का बंगाल लग्न करायची पद्धत एकच श्लोक सगळे संस्कृत, संस्कृती एकच. इथे ह्याचा अभाव, म्हणून एक एक कबिला धरून त्यांना घुलाम करुन मारून टाकणं फार सोपं गेलं. मग  एका सुपीक (आणि क्रूर) डोक्याच्या माणसाला एक आयडिया आली, ती म्हणजे लहान मुलांना पकडा, त्यांचं घर तोडा, जात ख्रिश्चन करा , भाषा इंग्रजी करा, शिक्षण पाश्चात्य करा आणि इतिहास आपलाच शिकवा .....म्हणजे हाच माणूस त्यांच्याच माणसांना मारेल आणि आपलीच भाषा बोलेल म्हणजे आपलं काम सोपं .  ह्याच कारण म्हणजे खर्च कमी होईल, खर्च कमी होईल? मारताना गोळ्या वगैरे लागतात आणि साहेब पण एखादा मारू शकतो, उगाच का गोळ्या वाया घालवा कष्ट करा . दुसरं आणि मुख्य कारण म्हणजे पुढची पिढी घुलाम होईल . आपल्या कडे फक्त इंग्रजी बोलणारे लोक हे घुलाम आहेत हे मला पटल. मातृ भाषा हि आलीच पाहिजे, इंग्रजी महत्वाची आहेसच, पण मातृ भाषा येणं हे जास्त महत्वाचं.मिशनरी शाळेने ही काम चोख बजावलीत (अगदी भारतात सुद्धा). 

पाच सहा वर्षाचं पोर, त्याचे आई बाप लांब करा घर थोडा, मोकळ्या जागेतून बंद खोलीत आणा, धर्म बदला भाषा तोडा, उपाशी ठेवा आणि जे साहेबांचं उरेल ते त्या लाहानग्या पोरांना द्या.वाढत्या वयातली पोर असतील त्यांना उपाशी मारा, एखाद्या चिमुकल्याला आई भरवत असेल तर त्याला बेचव जेवण ताटात वाढा लाड नाही, फक्त मार आणि शिस्त. एका विशिष्ट प्रकारची शिटी मारली कि मूल उठायची , दुसऱ्या प्रकारची मारली कि मुलं जेवायची , अश्या शिट्यांने त्यांचं आयुष्य बांधलं गेले होते.... आई बापाला भेटू द्यायचे नाही,  ती    माउली दुःखाने मरत असेल. त्या बोर्डिंग शाळेत एका खोलीत चिकटून अनेक मूल झोपायची, रोगाने कित्तेक मारायचीत. आणि त्यांना तिथेच पुरले जायचे आणि त्यांच्या पालकांना एक पत्र, ज्यात असं लिहिलं असायची कि छान आणि शांत त्रास न होता शूरवीर मरण आलय. 

हे सगळ दाखवणारे अनेक फोटो होते  आणि तो गाईड पण पोट तिडकीने सगळं सांगत होता, खूप सुन्न करणार होत, तूर संपल्यावर मी ते परत सगळ पहायला आलो. दोन चार गोष्टी परत वाचल्या त्यातल एक वाक्य मनात राहील "Erase and Replace" . म्हणजे त्या लहान मुलांचं आधीचा इतिहास पुसून टाका आणि नवीन इतिहास डोक्यात भरा.... आधी त्या मुलाच नाव बदला मग त्याचे केस कापा, इथे सुद्धा आई बाप गेल्यावर केस कापायचे असा नियम होता, म्हणजे त्या लहान मुलांच्या मनावर मोठा आघात , मग त्यांचा धर्म बदला आणि मग भाषा शिकवा. एक माणूस घुलाम म्हणजे पुढची पिढी घुलाम साहेबाने हे सगळीकडेच केलं,. 

भारतात खूप दिसत असं ... जुना इतिहास नाहीच आणि नवीन कसा खरा हे लोक पटवून देत लोक फिरतात .... इतिहास फक्त गेली १०० वर्ष आधीच सगळं खोट ... म्हणजे नुसतं इंग्रजी बोलता आलं म्हणजे जी लोक स्वतःला उचभ्रु समजतात ती घुलाम असतात का? 

मग मी बाकीचा मुसियम बघितला आणि यात मग लोकल handicraft होते, इथे खूप लोकांना बंदिस्त करून ठेवलं होत अगदी १९३० पर्यंत तायतलाच एक माणूस पुढे मूर्तिकार झाला मग याची मूल पण मूर्तिकार. मग तो मुसियम कुणी बांधला हा इतिहास. हर्ड नावाच्या कुटुंबाने तो बांधला आहे , अति श्रीमंत माणूस होता त्याची बायको आणि त्याने बांधलाय. म्हणजे बाई श्रीमंत होती आणि ह्या माणूस तिच्या वडिलांकडे नोकरी करायचा मग त्या बाईशी लग्न करून श्रीमंत झाला वगैरे..... पण त्याच्या इतिहासात मला रस न्हवता. त्या लोकल लोकांच्या हातमागाचे काही काम ठेवले होते , मग चित्र कला आणि काय काय ... 

हे सगळं झाल्यावर मग मी दुसरा भाग पाहायला गेलो तसच तास भर, पण ती सगळी कलाकृती ते आधी कसे राहायचे भांडी कुंडी स्वयंपाक कसे करायचेत वगैरे .... मी कंटाळलो थोडा , कारण तिथे खूप ववीवीध प्रकारचे लोक काबिले त्यांचे कपडे राहणी वगैरे तेच तेच होत .. एक गमतीचा भाग म्हणजे त्या आदिवासी बायकांना कपडे घालायची सवय न्हवती, म्ह्णून इंग्रजाने त्यांना सांगितलं कि बाजारपेठेत येताना पान लावून या... मग त्या बायका बाजारपेठेत कपडे घालायच्या आणि वाटेत जाताना ते लगेच काढून टाकायच्या . साहेब कपडे घाला म्हणून सांगत होता ... हे ऐकून गम्मत वाटली, आता ह्यांना कपडे घालायची फार जाण नाहीये, म्हणजे कपडे काढण्याची सवय ह्या गोऱ्यांना त्या दिवासींनी लावली म्हणायची ... 

दोन अडीच तास फिरून दमलो होतो , जरा टेकलो नि निघालो परत. पण घुलामी बद्दल बराच ज्ञानी झालो, आपलं नशीब चांगलं आहे कि आपण अजून मराठी बोलतो , लिहितोय वाचतोय .. स्वतःच अस्तित्व टिकवून आहोत ... 

फार इंग्रजी इंग्रजी करू नका आपण काही गोरे नाहीत, त्या मुळे आपण इंग्रजीचा हट्ट धरण म्हणजे घुलामी चा हट्ट करण्या सारखं आहे .